Το νομοσχέδιο περί συνεπιμέλειας: ένα ευαίσθητο και αργοκίνητο εγχείρημα – Της δικηγόρου Μαρίας Παπαδάκη

Μύθος ή πραγματική επανάσταση στο χώρο του Οικογενειακού Δικαίου το νέο νομοσχέδιο περί συνεπιμέλειας;

Σχεδόν ένας χρόνος έχει ήδη παρέλθει από τη βαρυσήμαντη εξαγγελία ψήφισης του περίφημου νομοσχεδίου περί συνεπιμέλειας. Και ενώ χιλιάδες πατέρες ανά τη Χώρα αδημονούν, όλες σχεδόν οι διατάξεις του παραμένουν μέχρι σήμερα σχέδιο νόμου, με αβέβαιη όχι μόνο την ημερομηνία ψήφισής του, αλλά και αυτό ακόμη το περιεχόμενο αυτού.

Πριν την αναφορά στο νομοσχέδιο, σκόπιμο είναι να κατανοηθούν τα νυν ισχύοντα. Βάσει της κείμενης νομοθεσίας, το δικαίωμα – αλλά και γονεϊκό καθήκον – της γονικής μέριμνας, δηλαδή της εξουσίας λήψης των καίριων αποφάσεων για τη ζωή ενός παιδιού – ονοματοδοσίας του, επιλογής του θρησκεύματός του, αντιπροσώπευσής του, διοίκησης της ατομικής του περιουσίας καθώς και λήψης των καίριων (και όχι έκτακτων ή τρεχουσών) αποφάσεων για την υγεία, την εκπαίδευση και την επαγγελματική του απασχόληση – ασκείται από τους γονείς από κοινού, οι οποίου καλούνται να συναποφασίζουν. Αντίθετα, στην επιμέλεια – την ενάσκηση της οποίας στην πλειοψηφία των περιπτώσεων τα Δικαστήρια αναθέτουν στον έναν μόνο γονέα – περιλαμβάνονται οι καθημερινές πραγματικές φροντίδες του παιδιού (σίτιση, ένδυση, καθαριότητα), η ανατροφή, η εκπαίδευση και η επίβλεψή του.

Στην πράξη, η διαμονή του παιδιού με τον ασκούντα την επιμέλεια γονέα δημιούργησε σε αρκετές περιπτώσεις το φαινόμενο της γονεϊκής αποξένωσης, κατά το οποίο ο ασκών την επιμέλεια γονέας κάνει πλύση εγκεφάλου στο παιδί κατά του άλλου με σκοπό, και συχνά με αποτέλεσμα, να το αποκόψει πλήρως από αυτόν. Προς πάταξη του νοσηρού αυτού φαινομένου που στιγματίζει την ψυχή χιλιάδων παιδιών και βασανίζει πλειάδα γονέων, πολλές οργανώσεις σθεναρά προέβαλαν το αίτημα συνεπιμέλειας. Προ διετίας περίπου, άρχισαν να εκδίδονται οι πρώτες δικαστικές αποφάσεις που τη διατάσσουν, οι οποίες μάλιστα πυροδότησαν σάλο στους νομικούς κύκλους. Όμως, πολύ γρήγορα η εναπόθεση μιας τέτοιας καίριας επιλογής στην κρίση του εκάστοτε Δικαστή δεν κρίθηκε επαρκής, με αποτέλεσμα την ενδυνάμωση των φωνών διεκδίκησης νομοθετικής κατοχύρωσης της συνεπιμέλειας. Κάπως έτσι γεννήθηκε το επίμαχο νομοσχέδιο, υπέρ του οποίου έχει ταχθεί και ο Υπουργός Δικαιοσύνης Κώστας Τσίαρας. Με την επικείμενη μεταρρύθμιση, οι Δικαστές καλούνται να δώσουν την πρακτική καθημερινότητα του παιδιού, ήτοι την επιμέλεια, στα χέρια και των δύο γονέων από κοινού. Ειδικότερα:

Βάσει του επίμαχου νομοσχεδίου, ως τόπος διαμονής του ανηλίκου προσδιορίζεται πλέον ο τόπος της τελευταίας κοινής κατοικίας των γονέων του, με αποτέλεσμα να μπαίνει έτσι τέλος στην ανεξέλεγκτη μετακίνηση του παιδιού από τον ασκούντα την επιμέλεια γονέα ∙ Τούτο ρυθμίστηκε σε αντιδιαστολή με την ισχύουσα μέχρι σήμερα νομοθεσία (άρθρο 1518 παρ. 1 ΑΚ), σύμφωνα με την οποία ο προσδιορισμός του τόπου διαμονής του ανηλίκου αποτελεί αντικείμενο της επιμέλειας (που στην πλειοψηφία των περιπτώσεων ασκείται σήμερα από τον ένα γονέα) και όχι της γονικής μέριμνας (που κατά κανόνα ασκείται απ’ τους δύο γονείς από κοινού).

Περαιτέρω, βάσει του επίμαχου νομοσχεδίου, στον τόπο νόμιμης κατοικίας το τέκνο θα διαβιώνει ίσο χρόνο και με τους δύο γονείς του και πάντως με έκαστο εξ αυτών όχι λιγότερο από το 35% του συνολικού χρόνου του, εκτός αν οι ίδιοι οι γονείς συμφωνήσουν το αντίθετο. Η επικοινωνία μετατρέπεται από δικαίωμα σε υποχρέωση του γονέα, ο δε γονέας με τον οποίο διαμένει το παιδί υποχρεώνεται ρητά να διευκολύνει την επικοινωνία του άλλου. Τα εξώγαμα τέκνα εξομοιώνονται σε θέματα επιμέλειας με τα γεννημένα εντός γάμου, παύει δηλαδή η αποκλειστική επιμέλεια της μητέρας που ισχύει σήμερα. Μάλιστα, σύμφωνα με το νομοσχέδιο, στις παραπάνω ρυθμίσεις αποδίδεται ευρεία ισχύς καθώς σε αυτό ορίζεται ότι καταλαμβάνουν και υποθέσεις ήδη λυμένες με δικαστική απόφαση: τέτοιες αποφάσεις θα μεταρρυθμίζονται κατ’ επίκληση της νέας νομοθεσίας.

Όλες οι παραπάνω ρυθμίσεις μέχρι σήμερα παραμένουν σχέδιο νόμου.  Μοναδική εξαίρεση η με το ν. 4714/2020 (ΦΕΚ 31/7/20) ψήφιση του νέου άρθρου 1519 του Αστικού Κώδικα, σύμφωνα με το οποίο κάθε μεταβολή του τόπου διαμονής του παιδιού που επιδρά στο δικαίωμα επικοινωνίας του άλλου γονέα προϋποθέτει τη σύμφωνη γνώμη του τελευταίου ή δικαστική απόφαση.

Η ψήφιση του παραπάνω νομοσχεδίου αναμενόταν από πολλούς να καταφέρει καίριο πλήγμα στο φαινόμενο της γονεϊκής αποξένωσης και να εξομοιώσει τα δύο φύλα ως προς τα γονεϊκά τους δικαιώματα και υποχρεώσεις. Υπέρ της συνεπιμέλειας τάχθηκε με επιστολή της προς τη Νομοπαρασκευαστική Επιτροπή η Εταιρία Ελλήνων Ψυχολόγων. Ταυτόχρονα όμως, ισχυρές και υπολογίσιμες φωνές στην κοινωνία διατύπωσαν σοβαρούς ενδοιασμούς: Πώς δύο άνθρωποι που χώρισαν αδυνατούντες να συνεννοηθούν, θα επιτύχουν τώρα να συνεννοούνται σε καθημερινή σχεδόν βάση για τα τρέχοντα ζητήματα και τις πραγματικές φροντίδες του παιδιού τους; Πώς θα διδαχτεί τα όρια και πώς θα ανταποκριθεί στις αυξημένες σχολικές απαιτήσεις ένα παιδί που συνεχώς μετακινείται από το ένα σπίτι στο άλλο; Λεκτέον ότι η Εταιρία Οικογενειακού Δικαίου – η οποία συστάθηκε και μέχρι σήμερα διοικείται αποκλειστικά και μόνο από νομικούς – τάσσεται κατά πλειοψηφία κατά της συνεπιμέλειας.

Πρόσφατα μάλιστα προτάθηκαν ρυθμίσεις, τροποποιητικές του αρχικού νομοσχεδίου, που κατά τα λεγόμενα των υπερμάχων της συνεπιμέλειας σχετικοποιούν σοβαρά και ουσιαστικά αναιρούν τις αρχικά ρηξικέλευθες μεταβολές.

Άραγε η αρχικά εξαγγελθείσα ρύθμιση θα γίνει πράξη; Τί θα ψηφιστεί τελικά και πώς θα ανταποκριθούν στην πράξη η δικαιοσύνη και οι οικογένειες στα νέα νομοθετικά προστάγματα και την εφαρμογή τους; Θα επιτευχθεί η τόσο ευαίσθητη στις οικογενειακές σχέσεις ισορροπία; Αναμένουμε τις εξελίξεις με αδιάπτωτο ενδιαφέρον και με την ευχή όλοι οι παράγοντες που θα μετάσχουν στο νέο αυτό εγχείρημα να προτάξουν και να υπηρετήσουν πιστά το «βασιλιά» του Οικογενειακού Δικαίου: το συμφέρον του τέκνου.